Zaburzenia trawienia i wchłaniania

Zaburzenia trawienia i wchłaniania dotyczą coraz więcej ludzi na świecie, a częstotliwość zachorowań na Nieswoiste Zapalenia Jelita od kilkudziesięciu lat stale rośnie. 

Przyczyny zapaleń nie są do końca znane, nadal prowadzone są badania, które pozwolą na dokładne określenie czynników mających wpływ na liczbę zachorowań. Dużą rolę odgrywa czynnik genetyczny oraz czynnik infekcyjny. Dodatkowo za przyczyny uznaje się także czynnik immunologiczny czy psychosomatyczny.

Jednym ze schorzeń jest Choroba Leśniowskiego-Crohna. Jest to przewlekłe, nieswoiste zapalenie jelita wykazujące skłonność do ziarninowania. Objawia się ona bólami brzucha o kolkowym lub wrzodowym charakterze, nasilające się po jedzeniu i wypróżnieniu.

Nierzadko występują bóle w prawej dolnej części brzucha, przypominające ból wyrostka robaczkowego. Dodatkowymi objawami Choroby Leśniowskiego-Crohna są biegunki, niedokrwistość, brak łaknienia, nudności i wymioty, gorączka, utrata masy, zmiany okołoodbytnicze, a u dzieci nawet opóźnienie wzrastania.

 Tok choroby Leśniowskiego-Crohna jest przewlekły oraz długoletni. Bardzo często schorzenie te przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. 

Następnym schorzeniem jest Wrzodziejące zapalenie jelita grubego-  które występujące najczęściej w odbytnicy, z możliwością przerzutów na jego dalsze odcinki. Choroba bardzo często przebiega w postaci nagłych rzutów przedzielonych okresami remisji.

Dokładne przyczyny zachorowalności nie są znane. Dużą rolę odgrywa stres psychiczny, zmiany w sposobie odżywiania, stosowanie leków przeciwbólowych, zakażenia pokarmowe oraz infekcje pozostałych narządów.

Przebiegi choroby mogą się od siebie bardzo różnić- przybierają postać od łagodnej do bardzo silnej. 

Nieswoiste zapalenia jelita mają przebieg przewlekły, więc nie można ich do końca wyleczyć. Ważne jest złagodzenie objawów i opanowanie stanu zapalnego. W tym celu stosowane jest leczenie, które ma zapobiec nawrotom choroby.

Osoby chorujące na Nieswoiste Zapalenia Jelita powinny być pod stałą opiekę specjalistyczną- leczenie farmaceutyczne, korzystanie z probiotyków, a także opieka psychologa ma ogromny wpływ na przebieg choroby. Oprócz stosowania odpowiednich leków, polecane jest żywienie profesjonalnym, bezresztkowym żywieniem medycznym.

Specjalne diety pozwolą uzupełnić straty żywieniowe i uzupełnią brakujące witaminy i minerały.

Peptimax – zobacz w sklepie

Peptimax to formuła szybkiego wchłaniania, idealna do minimalizacji zaburzeń jelitowych, takich jak ostra biegunka i zaburzenia trawienne. Dzięki kombinacji L-glutaminy, zhydrolizowanego białka i TCM zapewnia szybkie wchłanianie składników odżywczych i pomaga wzmocnić układ odpornościowy.

Zespół upośledzonego wchłaniania. Przyczyny, objawy, postępowanie

Pobierany pokarm jest przede wszystkim źródłem energii oraz niezbędnych składników odżywczych. W dalszej kolejności możemy mówić, że jedzenie jest dla nas również źródłem przyjemności.

Niestety niektóre komplikacje zdrowotne powodują, że organizm nie umie czerpać z jedzenia tego, co najlepsze. Niektóre składniki pożywienia mogą być wręcz niepożądane. Jedną z takich przypadłości jest zespół złego wchłaniania.

Na czym dokładnie polega? Z czego wynika i czy można mu zapobiegać? O tym opowiada poniższy artykuł.

Fizjologia wchłaniania pokarmu

Pokarm po przejściu przez jamę ustną, żołądek oraz dwunastnicę na ogół jest już bardzo dobrze przygotowany do wchłonięcia w dalszym odcinku przewodu pokarmowego. Dla naszego organizmu bardzo ważne jest, aby pobrać z pożywienia jak najwięcej potrzebnych substancji.

Z tego powodu pokarm najintensywniej wchłaniany jest w jelicie cienkim, które jest najlepiej do tej funkcji przystosowane. Choć pewne związki przedostają się do krwi w żołądku, czy nawet już w trakcie przeżuwania. Jelito ma ogromną powierzchnię wchłaniania.

Dzięki licznym pofałdowaniom i kosmkom na tych pofałdowaniach i kolejnym mikroskopijnym kosmkom mamy aż 200 m2 tkanki chłonącej składniki odżywcze.

Wchłanianie to transport substancji ze światła lub powierzchni przewodu pokarmowego do płynu tkankowego w kosmkach i dalej do naczyń krwionośnych, lub limfatycznych. Wchłonięciu ulegają cukry proste, aminokwasy lub dipeptydy, kwasy tłuszczowe i glicerol.

Wchłanianie glukozy i galaktozy odbywa na zasadzie transportu aktywnego przez specjalne białka przenośnikowe. Fruktoza jest transportowana biernie z udziałem transportera.

Warto pamiętać, że kwasy tłuszczowe o krótkich i średniodługich łańcuchach trafiają z jelita prosto do krwi. Natomiast długołańcuchowe kwasy tłuszczowe, cholesterol, glicerol są transportowane z jelita naczyniami limfatycznymi w kompleksach zwanych chylomikronami.

• Transport aminokwasów do komórek jelita jest procesem aktywnym z udziałem jonów sodu i potasu.
• W jelicie grubym odbywa się bardzo efektywne odzyskiwanie wody, tej wypitej, zawartej w pokarmie i tej wydzielanej jako składnik soków trawiennych.
• Trawienie i wchłanianie to skomplikowane procesy i ich prawidłowy przebieg zależy od wielu czynników:

• mechanicznego mieszania i rozdrabniania pokarmu
• produkcji i aktywności enzymów trawiennych
• budowy i funkcjonowania komórek przewodu pokarmowego
• czynności motorycznej przewodu pokarmowego
• składu mikroflory jelitowej

Problemy związane z zaburzeniami w funkcjonowaniu tych elementów są bardzo dokuczliwe w codziennym życiu i mogą prowadzić do poważnych powikłań.

Zespół upośledzonego wchłaniania

1. Terminem tym określa się dysfunkcje transportu jelitowego dotyczącą wszystkich składników odżywczych.
2. Forma pierwotna to nieprawidłowości we wchłanianiu wynikające z wad w budowie błony śluzowej jelita.

3. Forma wtórna to zaburzenie wchłaniania wynikające ze złego przygotowania składników w procesie trawienia, czyli na przykład niedobór enzymów.
4. Zespół złego wchłaniania może dotyczyć jednego ze składników pokarmu lub obejmować szerszy zakres zaburzeń i w zależności od tego dawać różne objawy.

   Na ogół lekarze stosują podział na trzy kategorie:

• selektywne –  dotyczące jednego składnika, np. nietolerancja laktozy, 
• częściowe – np. abetalipoproteinemia, gdzie organizm nie produkuje lipoprotein niezbędnych do wchłaniania tłuszczów i cholesterolu,
• całkowite – np. celiakia, gdzie zanik kosmków jelitowych uniemożliwia wchłanianie jakichkolwiek składników pokarmu [1].

Przyczyny i objawy

Ze względu na to, że zespół złego wchłaniania zazwyczaj towarzyszy innym jednostkom chorobowym, nie da się określić jednej przyczyny. Objawy zależą od tego, które składniki pokarmu są źle trawione i wchłaniane.

Jeżeli problem dotyczy tłuszczów, najbardziej widocznym objawem są biegunki tłuszczowe. Nieprawidłowa absorpcja niesie za sobą konsekwencje w postaci niedoborów witamin w nich rozpuszczalnych.

Tutaj źródłem problemu może być niedobór enzymów trawiących tłuszcze, czyli lipaz. Inną przyczyną jest niedobór soli żółciowych, co zaburza tworzenie miceli i transport cząsteczek ku ścianie jelita.

Nieprawidłowa budowa błony śluzowej, przyspieszony pasaż jelitowy czy utrudniony przepływ limfy również obniżają wydajność wchłaniania tłuszczów.

Zaburzenia wchłaniania węglowodanów najczęściej wynikają z wad budowy komórek nabłonka jelitowego i nieprawidłowego poziomu enzymów rozkładających cukry. Innym powodem może być przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego. Na skutek nadmiernego wykorzystania węglowodanów przez bakterie niewielkie ich ilości są wchłaniane. Objawem tego typu zaburzeń jest biegunka fermentacyjna.

Rzadkim przypadkiem jest nieprawidłowe wchłanianie białek. Wynika z defektów enzymatycznych trzustki i błony jelita. Występuje w chorobach przebiegających z uszkodzeniem błony śluzowej jelita lub w zespole krótkiego jelita [1].

Tharakarorn Arunothai / 123RF

Wybrane jednostki chorobowe, w których występują zaburzenia wchłaniania

Upośledzenie wchłaniania fruktozy

Obecnie uważa się, że nietolerancja fruktozy może być problemem niedocenianym i o większym zasięgu niż dotychczas sądzono. Zwłaszcza ze względu na wzrost produkcji i spożycia żywności z jej dodatkiem.

Fruktoza w pokarmach występuje w trzech formach – jako wolna fruktoza, jako dwucukier w połączeniu z glukozą oraz w postaci polimerów tzw. fruktanów (np. inulina i FOS). Wchłanianie fruktozy przebiega z udziałem przenośnika w procesie dyfuzji wspomaganej.

Jest całkowite przy niewielkim jej spożyciu [2].

Problem stanowią najczęściej fruktany. Nie są one rozkładane, ponieważ jelito nie ma enzymów rozkładających wiązania fruktoza – fruktoza. Nie są one wchłaniane i po przejściu do końcowego odcinka jelita cienkiego i w jelicie grubym wywołują sporo zamieszania.

Niewchłonięta wolna fruktoza oraz fruktany powodują nagromadzenie wody i przyspieszenie perystaltyki jelit. Są także pożywką dla bakterii, które poddają je fermentacji, powodując nagromadzenie gazów w jelitach.

Powoduje to ogólny dyskomfort trawienny oraz biegunki [3].

Po stwierdzeniu nietolerancji pomocne w zapobieganiu objawom jest po prostu ograniczenie spożycia pokarmów bogatych we fruktozę.

Celiakia

Celiakia jest chorobą genetyczną i ujawnia się pod wpływem białek niektórych zbóż, ogólnie zwanych glutenem.

W wyniku spożywania glutenu dochodzi do wystąpienia reakcji immunologicznej w błonie śluzowej jelita cienkiego. Charakterystyczny dla tej choroby jest zanik kosmków jelitowych podczas stosowania diety zawierającej gluten.

Jednakże obejmuje ona szereg różnorodnych objawów, często niespecyficznych, co może utrudniać diagnozę.

Celiakia przebiegająca z typowymi objawami klinicznymi zaburzeń wchłaniania przejawia się najczęściej w wieku dziecięcym. W typowej postaci choroby występują zatem obfite, tłuszczowe biegunki, wzdęcia i bóle brzucha. Pojawiają się objawy związane z niedożywieniem, niedoborem witamin i składników mineralnych, niedokrwistość [4].

Zespół krótkiego jelita

Występuje po resekcji lub wyłączeniu z przewodu pokarmowego części lub nawet całego jelita. Konieczność wycięcia jelita pojawia się najczęściej w przypadku jego martwicy, choroby Leśniowskiego-Crohna, nowotworu czy skrętu jelita, a także w przypadku urazów.

Często zachodzi konieczność żywienia pozajelitowego. Lekarze są jednak zdania, że dla dobra pacjenta należy zachować jak największy udział żywienia doustnego.

Pacjenci, którym pozostawiono nie więcej niż 100 cm czynnego jelita cienkiego, wymagają całkowitego żywienia pozajelitowego [5].

Rezultatem tego jest wystąpienie zaburzeń wchłaniania substancji odżywczych i wody. Poszczególne substancje wchłaniają się w różnych odcinkach jelita. Należy mieć na uwadze, który odcinek jelita został wycięty i że wchłanianie niektórych substancji będzie upośledzone na stałe.

Ma to miejsce na przykład przy resekcji końcowej części jelita krętego, gdzie wchłaniają się witamina B12 i kwasy żółciowe. Po usunięciu dwunastnicy i początkowego odcinka jelita czczego dochodzi do niedoboru żelaza.

Zaburzenie wchłaniania białek, węglowodanów i wapnia wystąpi u pacjentów po utracie jelita czczego.

Objawy obejmują biegunkę, zaburzenia wodno-elektrolitowe, utratę masy ciała, niedożywienie. Żywienie musi być dopasowane do sytuacji pacjenta i zapobiegać rozwojowi innych schorzeń.

U chorych prawidłowo odżywiających się mogą na szczęście zachodzić zmiany adaptacyjne. Rozrasta się pozostała część jelita i przejmuje ona funkcje wchłaniania, zwiększa się wchłanianie przez jelito grube i zwalnia pasaż jelitowy [6].

Choroby trzustki

Trzustka jest narządem odgrywającym bardzo istotną rolę w procesie trawienia. Wydziela enzymy odpowiedzialne za trawienie wszystkich składników pokarmu.

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) i niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki powodują upośledzenie jej funkcji, zaburzenia trawienia i wchłaniania.

Najbardziej widoczne są zaburzenia w trawieniu lipidów, ponieważ trawienie białek i węglowodanów jest rekompensowane innymi mechanizmami.

W początkowej fazie PZT występują uporczywe wzdęcia, uczucie pełności w nadbrzuszu, nudności i wymioty. Występuje również niedobór witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, chociaż nie zawsze objawy awitaminozy są widoczne.

Co ważne, biegunki tłuszczowe pojawiają się dopiero w zaawansowanej fazie choroby, gdy zniszczone jest już 90% miąższu trzustki [7]. Leczenie polega na podawaniu lipazy trzustkowej i ewentualnej suplementacji witaminy D [8].

Nieswoiste choroby zapalne jelit

Choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego to najczęstsze choroby w tej grupie. Występujące stany zapalne prowadzą do zaburzeń trawienia i wchłaniania wielu substancji odżywczych. W obu przypadkach dochodzi do nieprawidłowego wchłaniania białek. Poza tym stosowane leki mogą prowadzić do niedoboru wapnia, potasu i cynku.

• U pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna jest większe ryzyko niedoborów witamin (witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, kwas foliowy, B12) i składników mineralnych (wapń, magnez, cynk) ze względu na rozległy stan zapalny lub usunięcie części jelita.
• U osób cierpiących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego występuje skłonność do utraty żelaza, płynów i elektrolitów z powodu krwawień.
• Zaburzenia wchłaniania prowadzą do dalszych komplikacji, do których należą na przykład osteoporoza, anemia, trudne gojenie się ran, niedowidzenie o zmierzchu, zanik mięśni, zaburzenia wzrostu, obniżona odporność, ogólne osłabienie.

U tych pacjentów stosuje się specjalnie dobraną — żywienie dojelitowe lub pozajelitowe i zbilansowaną dietę, także suplementy. Dieta różni się w okresie zaostrzenia i remisji choroby [9].

Podsumowanie

Trawienie i wchłanianie są procesami bardziej skomplikowanymi, niż by się mogło wydawać. Efektywne wykorzystanie  składników pokarmowych jest podstawą prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Wszelkie zaburzenia w tym zakresie raczej są szybko zauważalne z powodu niekomfortowych lub nawet utrudniających codzienne funkcjonowanie objawów. Do najczęstszych z nich należą biegunka, wzdęcia, osłabienie, w późniejszym czasie niedobry witamin i składników mineralnych.

Przyczyny zespołu złego wchłaniania mogą być różne, często jest wynikiem innych jednostek chorobowych. Utrudnia to utrzymanie prawidłowego stanu odżywienia i leczenie pacjenta.

Bibliografia:

1. Bukowski J., Zespół upośledzonego trawienia i wchłaniania, akademiadietetyki.pl [dostęp 23.02.2021r.]
2. Choi, Y. K., Johlin Jr, F. C., Summers, R. W., Jackson, M., & Rao, S. S. (2003). Fructose intolerance: an under-recognized problem. The American journal of gastroenterology, 98(6), 1348-1353.
3. Marek, K., Kamińska, B., Plata-Nazar, K., & Grabska-Nadolska, M. (2010). Upośledzenie wchłaniania fruktozy: rola w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 4, No. 2, pp. 117-121).
4. Szczeblowska, D., Hebzda, A., Serwin, D., & Wojtuń, S. (2010). Celiakia–domena nie tylko pediatrii. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 6(1), 22-26.
5. Sundaram, A., Koutkia, P., & Apovian, C. M. (2002). Nutritional management of short bowel syndrome in adults. Journal of clinical gastroenterology, 34(3), 207-220.
6. Pomar, B. (2007). Short bowel syndrome: definition, causes, intestinal adaptation and bacterial overgrowth. Nutricion hospitalaria, 22, 74-85.
7. DiMagno, E. P., Go, V. L., & Summerskill, W. H. J. (1973). Relations between pancreatic enzyme outputs and malabsorption in severe pancreatic insufficiency. New England Journal of Medicine, 288(16), 813-815.
8. Lipiński, M., & Rydzewska, G. Zasady postępowania u pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki i niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki.
9. Baczewska-Mazurkiewicz, D., & Rydzewska, G. (2011). Problemy żywieniowe pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit. Przegl Gastroenterol, 6(2), 69-77.

Inne zaburzenia wchłaniania

Krzysztof Linke, Paweł Klincewicz

Zaburzenia wchłaniania stanowią heterogenną grupę chorób charakteryzujących się nieprawidłowościami przyswajania substancji pokarmowych. Opisywane patologie dotyczą procesów wchłaniania (procesy śluzówkowe) i nie obejmują trawienia (w świetle przewodu pokarmowego) ani dystrybucji (transportu pozaśluzówkowego).

Większość omawianych chorób powoduje rozwój objawów zespołu złego wchłaniania (jelitowych i pozajelitowych). Objawy jelitowe zwykle są spowodowane zaburzeniami wodno-elektrolitowymi, wynikającymi z obecności niewchłoniętych substratów (głównie cukrów) w świetle jelita. Duża część zaburzeń jest skąpoobjawowa.

W rozdziale omówiono izolowane zaburzenia wchłaniania składników odżywczych:

• węglowodanów
• białek
• tłuszczów
• substancji mineralnych
• aminokwasów
• soli kwasów żółciowych.

Definicja ogólna

Definicja ogólna wg Światowej Organizacji Gastroenterologicznej (WGO – World Gastroenterology Organisation) określa zaburzenia wchłaniania jako nieprawidłowy wychwyt i transport prawidłowo strawionych składników odżywczych, witamin i mikroelementów.

Jako zaburzenia trawienia określa się upośledzenie procesu degradacji składników odżywczych (węglowodanów, białek, tłuszczów) do wchłanialnych produktów ich rozkładu (mono-, di- lub oligosacharydów, aminokwasów, oligopeptydów, kwasów tłuszczowych, monoglicerydów).

Zaburzenia wchłaniania są bardzo często w nierozerwalny sposób związane z zaburzeniami trawienia. Dlatego zaproponowano trzeci termin – zaburzonej asymilacji (malassimilation), obejmujący kompleksowo całe zagadnienie.

 W praktyce, termin „zaburzenia wchłaniania” stosowany jest powszechnie do określania wszystkich wymienionych wyżej procesów.

Zaburzenia wchłaniania węglowodanów

Węglowodany są głównym źródłem energii w każdym okresie życia. W świetle przewodu pokarmowego są one trawione najpierw do oligosacharydów i disacharydów, a następnie do monosacharydów.

Dla większości disacharydów końcowy etap tego procesu zachodzi w rąbku szczoteczkowym enterocytów, gdzie znajdują się enzymy trawiące disacharydy do wchłanialnych monosacharydów – glukozy i galaktozy. Do enzymów tych należą laktaza i izomaltaza.

Dlatego tradycyjnie ich niedobory zalicza się do tej grupy chorób.

Niedobór laktazy

Klinicznie niedobór laktazy objawia się zespołem nietolerancji laktozy.

Definicja

Nietolerancja laktozy to zespół kliniczny, w którym po spożyciu produktów zawierających laktozę występuje co najmniej jeden z następujących objawów:

• ból brzucha
• biegunka
• nudności
• wzdęcia.

Zaburzenia wchłaniania trudne do rozpoznania

   Zaburzenia wchłaniania określane także jako zespół złego wchłaniania są stanem, w którym organizm nie potrafi przyswoić odżywczych substancji dostarczanych mu wraz z pożywieniem.

   Mimo stosowania zbilansowanej diety, pojawiają się objawy niedoboru. Może to doprowadzić do niedożywienia, a w wieloletniej perspektywie – nawet do wyniszczenia organizmu.

Zespół złego wchłaniania (dalej jako: ZZW) jest związany z zaburzeniem przenikania składników strawionego pożywienia przez śluzówkę jelita.

REKLAMA… Czytaj dalej ▼

• Pierwotne i wtórne zaburzenia wchłaniania
• Enzymy potrzebne od zaraz i to w odpowiedniej ilości
• Choroby przyczyniające się do pierwotnego ZZW

   ZZW może mieć charakter pierwotny lub wtórny. W pierwszym przypadku przyczyną jest uszkodzenie jelita cienkiego, w drugim – inna choroba, prowadząca do nieprawidłowego trawienia pokarmu. Składniki pożywienia muszą być odpowiednio przygotowane do przyswojenia, w przeciwnym razie, nawet odpowiednio funkcjonująca błona śluzowa jelita, nie będzie w stanie wchłonąć istotnych dla zdrowia składników.   Zarówno brak, jak i niedostateczna ilość enzymów trawiennych, mogą doprowadzić do zaburzeń wchłaniania. Brak enzymów warunkujących przyswajalność składników odżywczych może mieć charakter wrodzony (np. alaktazja, fenyloketonuria), albo nabyty. W pierwszym przypadku organizm od początku nie wytwarza określonego enzymu. W drugim zaś, do zaburzenia produkcji enzymów dochodzi w efekcie rozwoju chorób narządów odpowiedzialnych za ich dostarczanie. Tytułem przykładu można wskazać na choroby trzustki i wątroby.

   Pierwotny ZZW ma przyczynę tkwiącą w błonie śluzowej jelita cienkiego. Do uszkodzeń śluzówki również prowadzą określone choroby. Należą do nich choroby pasożytnicze, infekcje oraz alergie. Zaburzenia wchłaniania o pierwotnym charakterze mogą być spowodowane również przez chorobę Leśniowskiego-Crohna, celiakię, albo zespół krótkiego jelita. Przyczyną ZZW mogą być również:

– leki- promieniowanie- resekcja żołądka- częściowe usunięcie jelita

Farmakoterapia jako przyczyna zaburzeń wchłaniania

   Niektóre leki mogą doprowadzić do upośledzenia przyswajania składników odżywczych w jelicie cienkim. Są to między innymi takie substancje czynne, jak cholestyramina, neomycyna, metotreksat i kolchicyna. Co ciekawe, za zaburzenia wchłaniania mogą odpowiadać preparaty żelaza i niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz środki przeczyszczające.

Jak organizm sygnalizuje, że ma problem z przyswajaniem składników z pożywienia?

   Początkowo nieprawidłowe przyswajane składników z pożywienia w ogóle nie powoduje objawów. W miarę upływu czasu pojawiają się takie dolegliwości, jak:- obniżenie masy ciała- zmęczenie- osłabienie

   Symptomy niedoborów poszczególnych witamin i minerałów. Niedobór białka prowadzi do osłabienia odporności, obrzęków i zmniejszenia masy ciała. U najmłodszych pacjentów może dojść do zaburzeń wzrostu. Zaburzenia trawienia tłuszczu objawia się przewlekłymi biegunkami tłuszczowymi – tłuszcz jest spożywany, ale nie może zostać prawidłowo przyswojony.

Stolec posiada zbyt jasne zabarwienie, staje się obfity i półpłynny oraz cuchnący. Długotrwałe zaburzenia przyswajania tłuszczu prowadzą do niedoborów witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Z kolei, jeśli układ pokarmowy ma problem z przyswajaniem węglowodanów, manifestuje to poprzez biegunkę, nadmierne oddawanie gazów, a także wzdęcia i bóle brzucha.

Niebezpieczne niedobory witamin

   Nieleczone zaburzenia wchłaniania prowadzą do obniżenia poziomu niektórych witamin w organizmie – te z kolei przyczyniają się do rozwoju określonych chorób. Awitaminoza K prowadzi do rozwoju skazy krwotocznej, zaś niedobór witaminy C powoduje szkorbut.

Niedobór witaminy B9 (kwasu foliowego), podobnie jak zbyt niski poziom żelaza w organizmie, przyczyniają się do rozwoju niedokrwistości (inaczej: anemii).

Z powodu niedoboru witaminy D, witaminy K2, wapnia, fosforu i magnezu najbardziej cierpi układ kostny i nerwowy (depresja, krzywica, osteomalacja, tężyczka, osteoporoza). Niedobór witaminy A prowadzi do chorób skóry i błony śluzowej oraz kurzej ślepoty.

Awitaminoza witamin z grupy B powoduje z kolei szereg symptomów ze strony układu nerwowego, a także zaburzenia związane ze skórą i błonami śluzowymi.

1. Dlaczego mamy problem z rozpoznaniem zaburzeń wchłaniania?
2. Dieta eliminacyjna i farmakoterapia w leczeniu ZZW
3. Gdy trzustka szwankuje nie tylko białka nie są przyswajane
4. Dysfunkcje wątroby i trzustki a zaburzenia przyswajania tłuszczu

   Po pierwsze, objawy ZZW pojawiają się stosunkowo późno – dopiero w momencie, gdy już występuje niedobór określonych składników pożywienia i wyczerpią się zapasy witamin i minerałów zgromadzonych w organizmie. Po drugie, za wszelkie niedobory najczęściej obwinia się nieprawidłową dietę. Dopiero gdy wprowadzenie suplementów diety nie daje rezultatów, pacjent zgłasza się do lekarza. Zaburzenia wchłaniania prowadzą do osłabienia oraz wyniszczenia organizmu, w tym nawet do niepłodności. Rozpoznanie problemu jest możliwe w oparciu o wyniki takich badań laboratoryjnych, jak:- morfologia krwi obwodowej- badanie ogólne moczu- badanie kału   Ponadto, wykonuje się szereg badań specjalistycznych, na przykład test na zaburzenia wchłaniania soli żółciowych, test Schillinga, czy też wodorowy test oddechowy. W rozpoznaniu celiakii pomocne jest wykonanie gastroskopii połączonej z pobraniem wycinków z dwunastnicy do badania mikroskopowego. ZZW rozwijający się na podłożu alergicznym można rozpoznać poprzez wykonanie testów alergicznych.   W niektórych przypadkach zaburzeń wchłaniania konieczne jest wdrożenie diety eliminacyjnej. Sztandarowymi przykładami są dieta bezglutenowa stosowana w leczeniu choroby trzewnej oraz dieta bezmleczna stosowana w przypadku niedoboru laktazy.   W przebiegu choroby trzewnej (inaczej: celiakii) dochodzi do zaniku kosmków jelitowych i upośledzonego wchłaniania składników pokarmowych. W przypadku wspomnianej choroby organizm nie jest zdolny do trawienia glutenu. Jeżeli pacjent nie stosuje prawidłowej, bezglutenowej diety, rozwijają się zaburzenia wchłaniania. Z powodu jednego składnika, inne nie mogą być prawidłowo przyswojone.   W zależności od podłoża ZZW farmakoterapia może obejmować na przykład antybiotyki, albo leki przeciwpasożytnicze. W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna trzeba podać leki przeciwzapalne. Leczenie powinno uwzględniać także uzupełnienie poziomu brakujących składników odżywczych, w tym witamin i minerałów. Czasami pacjent musi długotrwale zażywać preparaty dostarczające enzymów (np. enzymy trzustkowe w przebiegu przewlekłego zapalenia trzustki).   Zaburzenia wchłaniania powiązane ogólnie z zaburzeniami trawienia, bardzo często są spowodowane przez choroby trzustki (np. przewlekłe zapalenie, ostre zapalenie, kamicę). Schorzenia tego organu prowadzą nieuchronnie do ograniczenia wydzielania, albo zupełnego zaprzestania produkcji takich enzymów, jak:- lipaza trawiąca tłuszcze- pepsyna trawiąca białko- trypsyna trawiąca białko   Zaburzone trawienie białek może być spowodowane również chorobami żołądka i jelita cienkiego. Niedostateczna ilość kwasu solnego, podobnie jak niedobór trypsyny w jelicie cienkim blokują trawienie oraz przyswajanie białek.

   W przebiegu chorób trzustki produkcja enzymu odpowiadającego za trawienie tłuszczu jest upośledzona – pojawiają się tzw. biegunki tłuszczowe. Wchłanianie witamin A, D, E i K (rozpuszczalnych w tłuszczach) jest utrudnione.

Prowadzi to w dłuższej perspektywie do zaburzenia gospodarki hormonalnej, perystaltyki jelit, układu odpornościowego, krzepliwości krwi i ciśnienia tętniczego. Z kolei choroby wątroby prowadzą do upośledzenia trawienia tłuszczów w związku ze zmniejszeniem ilości wydalanej żółci i zaburzenia jej składu.

Tłuszcz nie może być poddany efektywnej i skutecznej emulgacji, a nieprawidłowo stawiony, nie ulega przyswojeniu.

Zmiany zanikowe narządów trawiennych u seniorów

   U osób starszych problemem mogą okazać się zmiany zanikowe, które początkowo objawiają się wzdęciami, zaparciami stolca lub biegunką. W miarę upływu czasu resztki pokarmowe, które nie zostały prawidłowo strawione zalegając w jelitach powodują biegunki, zaparcia i wzdęcia. Zachodzące w jelitach procesy gnilne prowadzą do produkcji toksycznych składników. Przewlekłe zmiany zanikowe prowadzą do upośledzonego wchłaniania składników pokarmowych i mogą doprowadzić do pogorszenia pracy układu odpornościowego i rozwoju nowotworów, a także do ogólnego osłabienia organizmu.

Zaburzenia wchłaniania mogą wystąpić już u dzieci

   U najmłodszych pacjentów zaburzenia wchłaniania mogą być spowodowane alergią pokarmową – np. alergią na białko mleka krowiego, laktozę, albo gluten.

U dzieci zespół złego wchłaniania może być sygnalizowany przez zmiany skórne, przewlekłą niedokrwistość z niedoboru żelaza, brakiem przyrostu masy ciała, częstym ulewaniem pokarmu i biegunkami.

Do mniej specyficznych objawów należą natomiast pogorszony nastrój i rozdrażnienie oraz utrata apetytu. Nieleczone alergie pokarmowe prowadzą do niedożywienia jakościowego i ilościowego.

   Odpowiednio wczesne wdrożenie diety eliminacyjnej w przypadku alergii pokarmowej jest niezwykle istotne. W przeciwnym razie upośledzone wchłanianie może mieć trwały charakter – bliznowate uszkodzenie kosmków jelitowych jest już nieodwracalne.

ZZW jako przyczyna niedożywienia

   Niedożywienie jest kojarzone głównie ze stosowaniem głodówek i niskokalorycznych diet. Niemniej w dłuższej perspektywie może być ono spowodowane także przez nieleczone zaburzenia wchłaniania.

O rozwoju niedożywienia – ilościowego i jakościowego – mogą świadczyć nadmierna utrata masy ciała, stałe uczucie zmęczenia i nadmierna senność, a także obniżenie fizycznej i umysłowej sprawności. U kobiet dochodzi do zaniku miesiączki.

Ponadto, mogą wystąpić symptomy charakterystyczne dla awitaminozy, niedoboru minerału, tłuszczu, białka lub węglowodanów.

Nie czekaj na kurzą ślepotę i osteoporozę

   Spadek masy ciała dla wielu osób – szczególnie kobiet nie jest powodem do zmartwień, ale raczej do radości. Tymczasem to jeden z pierwszych objawów niedożywienia związanego np. z zaburzeniami wchłaniania. Pogorszenie stanu skóry, włosów i paznokci zrzucamy na nieefektywne działanie kosmetyków lub w ogóle zaniedbanie ich pielęgnacji. Nadmierną senność i permanentne uczucie zmęczenia tłumaczymy natłokiem obowiązków. Tymczasem wymienione dolegliwości, choć tak pozornie niegroźne, proszące się o bagatelizowanie, należą do ogólnych objawów zaburzeń wchłaniania i rozwijającego się na ich podłożu niedożywienia. Nie czekaj, aż pojawią się poważne dolegliwości związane ze znacznym niedoborem poszczególnych witamin i minerałów! Zgłoś się do lekarza i rozwiej wątpliwości, korzystając z możliwości, jakie daje współczesna medycyna. Problem późnego wykrywania zaburzeń wchłaniania nie jest związany z brakiem wiedzy na ich temat, ani nawet z niedofinansowaniem służby zdrowia – chodzi o to, że pacjenci trafiają do lekarza zbyt późno i zwykle z powodu bagatelizowania pierwszych symptomów.

Dieta w leczeniu zaburzeń wchłaniania

   Sposób żywienia cierpiącego na ZZW jest planowany indywidualnie z uwzględnieniem przyczyny  zaburzeń przyswajania składników pokarmowych. Ponadto, pacjent powinien ściśle przestrzegać ogólnych zasad diety stosowanej w leczeniu niedożywienia.

Pomocne może okazać się włączenie do jadłospisu wysokoenergetycznych preparatów odżywczych u osób z niedowagą. Z pomocą przychodzi też bogata gama żywności funkcjonalnej – pozbawionej alergenów pokarmowych, wzbogaconej witaminami i minerałami.

Uzupełnienie niedoborów żywieniowych wymaga czasu i cierpliwości oraz restrykcyjnego przestrzegania planu odżywiania ułożonego przez dietetyka.

Zaburzenia trawienia i wchłaniania | Choroby wewnętrzne

Zespół złego wchłaniania nie jest oddzielną jednostką chorobową, lecz zespołem objawów, które występują wskutek zaburzeń procesów trawienia i wchłaniania pokarmu.

W warunkach prawidłowych sub­stancje pokarmowe pod wpływem enzymów zawartych w jelicie cien­kim ulegają strawieniu, czyli rozłożeniu na składniki proste; w upro­szczeniu z białka powstają aminokwasy, z tłuszczów kwasy tłuszczowe, a z węglowodanów cukry proste, w tym głównie glukoza.

Podstawowym źródłem enzymów trawiennych jest trzust­ka i błona śluzowa jelita cienkiego. Strawienie produktów pokarmo­wych jest niezbędnym warunkiem ich prawidłowego wchła­niania z przewodu pokarmowego, zaś sam proces wchłaniania odbywa się przy użyciu skomplikowanych mechanizmów energetycznych.

Dla prawidłowego trawienia i wchłaniania tłuszczów oprócz enzymów niezbędne są kwasy żółciowe, czyli składniki żółci wytwarzane przez wątrobę. Procesy trawienia i wchłaniania odbywają się głównie w gór­nym odcinku jelita cienkiego (jelito czcze).

Bardzo ważną rolę pełni także jego końcowy odcinek, ponieważ wchłaniają się w nim wybiór­czo kwasy żółciowe i witamina B12.

Przyczyny zespołu złego wchłaniania są bardzo złożone. Zabu­rzenia trawienia i wchłaniania manifestują się najwyraźniej w choro­bach jelita cienkiego, zwłaszcza tych, w których dochodzi do rozległe­go uszkodzenia błony śluzowej, a tym samym zawartych w niej enzy­mów i związków energetycznych. Typowym przykładem takiej choroby jest enteropatia glutenowa.

Zespół złego wchłaniania występuje również w zaawansowanej nie­wydolności trzustki, po operacjach całkowitego lub częściowego wy­cięcia żołądka, po wycięciu dużego odcinka jelita cienkiego, a także w cukrzycy, zwłaszcza gdy nie jest ona należycie leczona. Przyczyną za­burzeń przyswajania pokarmu w jelicie cienkim mogą być także zaka­żenia pasożytnicze lub bakteryjne.

Objawy. Głównym objawem zespołu złego wchłaniania jest prze­wlekła biegunka z towarzyszącym chudnięciem i zahamowaniem wzro­stu u dzieci. Najczęściej w stolcu znajduje się zwiększona ilość niestrawionego tłuszczu i w związku z tym biegunka nosi nazwę tłuszczowej. Kał ma charakterystyczny wygląd, jest jasny, po­łyskliwy i trudno spłukuje się z miski klozetowej.

Przewlekłej biegunce towarzyszą objawy związane z niedoborem rozmaitych składników pokarmowych i elektrolitów (głównie potasu i wapnia). Najczęściej występuje niedokrwistość z powodu bra­ku żelaza i/lub witaminy B12.

Niedobór białka może być przyczyną obrzęków, a niekiedy przesięków do jam ciała (np. wodobrzsza). Niedobór potasu może powodować znaczne osłabienie mięśnio­we i, co ważniejsze, groźne zaburzenia rytmu serca.

Obniżone stężenie wapnia we krwi może wywołać tężyczkę, a niedobór wap­nia i białka może być przyczyną zaburzeń w układzie kostnym, zwła­szcza u dzieci.

Dość charakterystyczne dla zespołu złego wchłaniania są również nawracające zapalenia języka i jamy ustnej. Ponadto występują takie dolegliwości, jak wzdęcia, przelewanie i kruczenie w jamie brzusznej, będące wyrazem wzmożonej fermentacji bakteryjnej w jelitach.

Rozpoznanie zespołu złego wchłaniania może być przeprowa­dzone tylko w warunkach szpitalnych. Do podstawowych metod diag­nostycznych należą testy wchłaniania jelitowego oraz badania radio­logiczne jelit (tzw. pasaż) i biopsja jelita cienkiego.

Testy wchłaniania polegają na doustnym podaniu pewnych substancji chemicznych lub radioizotopów i śledzeniu ich wydalania z moczem, kałem lub powietrzem wydechowym. Badanie radiologiczne jelita wykonuje się po doustnym podaniu papki barytowej (kontrastu).

Papka ta przechodząc przez kolejne odcinki jelita obrazuje błonę ślu­zową i czyni ją widoczną w obrazie rentgenowskim. Tempo przesuwa­nia się kontrastu i rzeźba błony śluzowej są podstawą do oceny jelita.

Biopsja jelita cienkiego przypomina zgłębnikowanie (sondę) dwu­nastnicy, z tym że na końcu zgłębnika umocowana jest kapsułka umożliwiająca pobranie drobnego fragmentu błony śluzowej do bada­nia mikroskopowego.

Leczenie zespołu złego wchłaniania zależy od ostatecznej diag­nozy. W każdym przypadku obowiązuje jednak uzupełnianie niedobo­rów przez podawanie płynów, elektrolitów, żelaza, białka oraz wita­min.

• Glutenozależna choroba trzewna

Glutenozależna choroba trzewna, zwana celiakią lub enteropatią glutenową, jest najczęściej spotykaną chorobą przebiegającą z ze­społem złego wchłaniania.

Istotą jej jest zanik błony ślu­zowej jelita cienkiego pod wpływem toksycznego działania glutenu — białkowego składnika pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa.

Szkodliwy czynnik zawarty jest więc w takich produktach rynkowych, jak pie­czywo, makarony, mąka itp.

Choroba ma podłoże dziedziczne i związana jest z zaburzeniami od­pornościowymi organizmu i/lub z wrodzonym defektem enzymatycz­nym. Ujawnia się przeważnie w dzieciństwie, ale nierzadko i w wieku dojrzałym. Nierozpoznana lub nieprawidłowo leczona przebiega ciężko z biegunką tłuszczową i pełnym zespołem objawów niedoborowych.

W rozpoznaniu największe znaczenie ma biopsja jelita cien­kiego i badanie mikroskopowe wycinka błony śluzowej, ale rozpozna­nie jest wówczas pewne, kiedy stwierdzi się zależność objawów choro­bowych od zawartości glutenu w pożywieniu.

Leczenie polega prawie wyłącznie na wycofaniu z diety produk­tów zawierających gluten (dieta bezglutenowa).

W praktyce oznacza to zastąpienie wszystkich mącznych produktów zbożowych produktami z mąki kukurydzianej, która glutenu nie zawiera.

Leczenie jest w większości przypadków skuteczne, przy czym objawy ustę­pują w różnym okresie – od kilku tygodni do kilkunastu miesięcy. Rzadko dochodzi jednak do całkowitego wyleczenia. Najczęściej od­stawienie diety bezglutenowej oznacza nawrót choroby.

Choroba ta jest spowodowana rozwojem flory bakteryjnej w dwunastnicy i jelicie czczym, czyli w górnym od­cinku przewodu pokarmowego, najczęściej na skutek spowolniałej perystaltyki prowadzącej do zastoju w jelitach (stąd nazwa — zespół pęt­li zastoinowej). Jest to przewlekły stan chorobowy, którego nie należy utożsamiać z ostrą infekcją pokarmową, trwającą stosunkowo krótko i często potocznie nazywaną zatruciem pokarmowym.

Zespół pętli zastoinowej występuje głównie u osób ze zmianami ana­tomicznymi jelita cienkiego (zwężenia wywołane zrostami, zwężenia zapalne lub nowotworowe, uchyłki) lub u chorych z .

innymi schorze­niami, które przebiegają ze zwolnieniem perystaltyki jelit (cukrzyca, niedoczynność tarczycy, sklerodermia). Rozwojowi bakterii sprzyja również brak wydzielania kwasu solnego, który w warunkach normal­nych stanowi ważną zaporę przeciwbakteryjną.

Dotyczy to chorych z przewlekłym zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka oraz po częściowym jego wycięciu.

Wzrost flory bakteryjnej w górnym odcinku przewodu pokarmowego prowadzi do zaburzeń trawienia i wchłaniania większości substancji pokarmowych, a zwłaszcza tłuszczów i witaminy B12. Nasilenie objawów złego wchłaniania zależy od ilości namnażających się drob­noustrojów.

Gdy przyczyną zespołu są zmiany anatomiczne, choroba przebiega zwykle ciężko z wyraźnymi objawami niedoborowymi.

W po­zostałych przypadkach może jedynie występować przewlekła lub epizo­dycznie nawracająca wodnista biegunka z towarzyszącymi stanami podgorączkowymi, a niekiedy z gorączką.

Rozpoznanie zespołu pętli zastoinowej opiera się na badaniu radiologicznym jelit, badaniu bakteriologicznym soku jelitowego oraz na tzw. testach oddechowych.

Leczenie przeciwbakteryjne, ale efekt jego jest nietrwały. W przypadku zmian anatomicznych w jelicie, leczeniem z wyboru jest za­bieg chirurgiczny.